Уралын цутгалууд: тайлбар

2024 Зохиолч: Harold Hamphrey | [email protected]. Хамгийн сүүлд өөрчлөгдсөн: 2024-01-17 11:56

Дагалдангууд хааныг, цутгал голууд нь том голуудыг бүтээдэг. Тэд гол сувгийг усаар дүүргэж, сав газар, эргийн шугамыг бүрдүүлдэг. Тэдний тоо нэгээс хэдэн арван хооронд хэлбэлзэж болно. Уралын бүх цутгалууд уртаараа түүнээс доогуур байдаг. Хоорондоо урсгалын чиглэлд баруун, зүүн гэж хуваагддаг.

Урал

Уралын эртний нэр нь Яик. Тиймээс 1775 оны 1-р сарын 15 хүртэл Оросын хатан хаан II Екатерина зарлигаар голын нэрийг өөрчлөх хүртэл нэрлэсэн байна. Шалтгаан нь Пугачевын бослого байсан бөгөөд дарагдсаны дараа ард түмний ой санамжаас энэ тухай дурсагдахгүйн тулд тухайн нутгийн газарзүйн олон нэрийг өөрчилсөн.

Гол нь уртаараа Европт 3-р байр эзэлдэг бөгөөд зөвхөн Дунай, Ижил мөрөн л түрүүлж байна. Энэ нь Каспийн тэнгисийг тэжээдэг хоёр дахь том усан артери юм. Уралын эх нь Дугуй толгодын энгэрт (Уралтау, Башкортостан) 637 метрийн өндөрт байрладаг. Уралын анхны цутгалууд - зүүн талд нэргүй гол, баруун талд Чаган (хамгийн том голуудын нэг) эх үүсвэрээс нэг км хүрэхгүй зайд урсдаг. Тэдний нийт тоо 82: 44 - баруун, 38 - зүүн.

Үндсэн сувгийн урт 2428 километр. ОХУ-д эхлээд Башкортостаны нутаг дэвсгэрээр, дараа нь Челябинск, Оренбург мужуудаар урсдаг. Түүгээр ч зогсохгүй Урал нь Оросын 1164 км замын ихэнх хэсгийг дайран өнгөрдөг. Казахстанд Атырау болон Баруун Казахстаны нутгаар 1082 километрт усаа дамжуулдаг.

Сав газрын талбай (гол өөрөө, түүний бэлчир, Уралын цутгалууд, усан сан) нь 231,000 км2. Дээд Урал нь 80 метр хүртэл өргөнтэй уулын гүехэн (1.5 м хүртэл) голыг санагдуулдаг. Верхне-Уралскаас хавтгай шинж чанарыг олж авдаг. Дараа нь чулуурхаг эргээр дамжин Орск руу явахдаа хагарлаар дүүрэн байдаг. Голын баруун цутгалын дараа Сакмара тайвширч, тайван урсгалтай өргөн ороомог суваг олж авдаг.

Баруун

Газрын зургаас харвал гол дундаа зузаарсан, богино мөчиртэй муруй мод шиг харагдаж байна. Ихэнх цутгалуудын урт 20 км-ээс ихгүй байна. Урал голын баруун цутгалууд нь зүүн талынхаас давсан боловч нийт усны хэмжээгээр тэднээс доогуур байдаг. Томоохон голуудад голууд (урт нь км):

Губерля – 111;
Жижиг нохой мод – 113;
Иртек – 134;
Таналык – 225;
Чаган – 264;
Том нохойн мод – 172;
Сакмара – 798.

Уралын хамгийн том баруун цутгал бол Сакмара юм. Гол нь хангалттай урттайгаас гадна 2-р зэрэглэлийн олон цутгалтай. Энэ нь үндсэн сувагтай бараг зэрэгцээ урсдаг. Түүний дээд урсгал нь өндөр эгц эрэг бүхий уулын голуудын онцлог бөгөөд дунд ба доод урсгал нь өргөн, тайван,хавтгай гол.

Баруун цутгалуудын жагсаалт:

Гал голын нэр	Амнаас цутгах (км)	Голын урт (км)
Чаган (Шаган, Том Чаган)	793	264
Frontier	885	80
Быковка (Том бух)	897	82
Эбулатовка	901	82
Иртек	981	134
Кош	1002	47
Том шүдний оо	1192	16
Камыш-Самарка	1202	26
Эльшанка (Токмаковка)	1229	18
Түлхүүр	1237	19
Гинж	1246	13
Каргалка (Том Каргалка)	1262	70
Сакмара	1286	798
Алабайталка	1484	12
Эльшанка	1518	15
Хуурай хөндий	1531	12
Мечетка (Кукряк)	1541	19
Aksakalk	1555	18
Хуурай гол	1407	12
Сүлжих	1436	28
Каралга	1558	21
Бохир 1	1559	12
Pismyanka	1583	18
Эльшанка	1596	17
Kinderla (Linnet)	1614	22
Хуурай гол	1622	22
Губерля	1633	111
Таналик	1827	225
Том Уртазымка	1885	87
туранхай	2002	81
Big Dogwood	2014	172
Янелька	2091	73
Жижиг нохойн мод	2172	113
Зэв	2177	16
Ямская	2264	20
Ялшанка (Элсанг)	2293	11
Каранелга	2316	13
Миндяк	2320	60
Жижиг Тусту	2361	18
Тарлау	2376	11
Кургаш	2381	21
Бирся	2390	30
Барал	2398	21

Зүүн

Хамгийн том зүүн цутгалууд (км-ээр):

Зингэйка –102;
Большая Караганка – 111;
Урта-Буртя – 115;
Гумбайка - 202;
Том Кумак – 212;
Цээж - 174;
Эсвэл - 332;
Илек – 623.

ЗүүнУрал голын цутгал Илек нь Мутоджар уулсаас (Өмнөд Казахстан) эхлэдэг. Голын ойролцоо сайн хөгжсөн хөндий нь олон тооны үхэр нуур, сувгаар баялаг үерийн тамын хоёр дэнжтэй. Сав газрын нийт талбай 41300 км², жилийн усны урсац 1500 м^{3, дундаж усны урсац 40 м³/с. Илек бол хаврын үер ихтэй ердийн тал хээрийн гол юм. Уралын зүүн талын хамгийн том цутгал нь хэдийгээр асар том ус цуглуулах талбайтай ч хамгийн элбэг гэж мэдэгддэггүй.}

Зүүн цутгалууд:

Гал голын нэр	Амнаас цутгах (км)	Голын урт (км)
Гарчиггүй	905	21
Солянка (Jaxsy-Bourlue, Jaxy-Burlue)	924	51
Хар	1173	96
Шүдний чигчлүүр	1196	17
Крестовка	1221	19
Донгуз	1251	95
Илек	1085	623
Нэргүй	1471	14
Бердянка	1323	65
Буртя	1404	95
Урта-Буртя	1480	95
Тузлуккол (Тузлук-Кул)	1500	20
Карагашты	1514	13
Бөрли	1528	37
Гарчиггүй	1557	13
Жангызагашсай (Джангыз-Агач-Сай)	1569	12
Алимбет	1595	45
Гарчиггүй	1629	12
Терекла (Косагач)	1641	23
Шошка (аяга)	1662	47
Хашгирах	1715	332
Том Кумак (Кума, Кумак)	1733	212
Цээж (Суйндык)	1828	174
Ташла	1847	31
Burle	1860	29
Доод галуу	1907	18
Дунд галуу	1916	15
Дээд галуу	1938	23
Том Караганка (Караганка)	1959	111
Нүгэлт	2018	10
Хуурай	2037	16
Zingeyka	2104	102
Gumbeika	2116	202
Хуурай гол	2136	31
Хулгайчдын (Аще-Бутак, Кара-Бутак)	2217	26
Урляда	2274	42
Кандыбулак	2343	23

Ашиглах

Урал бол усан онгоцоор явдаг гол биш. Ашиглалтын гол чиглэл нь аялал жуулчлал, загас агнуур юм. Уралын цутгал голууд нь гоо үзэсгэлэн, загас агнуурын хувьд гол сувгаас доогуур байдаггүй бөгөөд тэдгээрт бараг 30 гаруй зүйл байдаг. Эрэг дээр олон жуулчны бааз баригдсан.

Голын урсдаг нуурууд зэрлэг байгальд дурлагчдын анхаарлыг татдагамралт. Үзэсгэлэнт элсэрхэг наран шарлагын газар, нам гүм ус, гайхалтай загас агнуур нь ямар ч хүсэлтийг хангах болно.

Магнитогорск, Халиловын төмөрлөгийн үйлдвэрүүд Уралын усыг ажилдаа ашигладаг. Ириклинская тосгоны ойролцоо усан цахилгаан станц барьсан. Хөдөө аж ахуйд тариалангийн талбайг услахад ашигладаг.